گزارشی از جلسه ی رهایی زن و انقلاب اجتماعی
در اتاق پالتاکی 5 بهمن- در تاریخ 11 مارس 2012
جلسهی «رهایی زن و انقلاب اجتماعی» در اتاق پالتاکیِ 5 بهمن در روز یکشنبه 11 مارس 2012 با سخنرانی‌های عمیق، پرمحتوا و آموزندهی رفقا مریم جزایری، ناصر مهاجر و شهرزاد مجاب برگزار شد. سؤالها، نقدها و پاسخ‌هایِ سخنرانان بر عمق و محتوای مباحث بازهم افزود. مشتاقانه چشم به راه شنیدن دوبارهی مباحث این جلسهی بسیار مهم هستیم زیرا به جرات می‌توان گفت این جلسه سطح مباحث و مشاجرات درون جنبش چپ، به حول مسئله‌ی ستم جنسیتی را یک سر و گردن بالاتر برد. امیدواریم که شمار فزایندهای از فعالین جنبش زنان و جنبش چپ به این مباحث گوش داده، اسناد و کتابهای معرفی شده در این جلسه، کتابهای تاریخیِ در دستِ انتشار را مطالعه و بررسی کنند و جوشش فکریِ بزرگی حول این موضوع بزرگِ مربوط به رهایی بشریت به راه افتد.
محور بحث، بررسی سیر تحولات خطی و عملی اتحادیه کمونیست های ایران تا حزب کمونیست ایران (مارکسیست.لنینیست.مائوئیست) در مورد ستم بر زن بود. اما همان‌طور که ادمین جلسه (فریبا) خاطرنشان کرد اهمیت خطیر این مباحث بر بستر اوضاع به‌شدت متلاطم ایران و خاورمیانه قابل فهم است. هدف، صرفا بررسی یکی از تجارب بسیار مهم جنبش کمونیستی ایران برای دادن یک ترازنامه نیست. اما بدون این تجارب نمی‌توانیم فردای خودمان را هموار کنیم؛ و به چالشهایی که اوضاع منطقه و ایران در مقابلمان میگذارد پاسخی درخور بدهیم. برای راهگشایی، هم بازبینی تاریخی لازم است و هم نگاه به اوضاع امروز با دیدی نوین. به‌خصوص آنکه در تمام جنبش‌های خاورمیانه جای‌گاه زن میدانِ نبردِ میان نیروهای طبقاتی و سیاسی مختلف است؛ نگاه کنید! به عراق، به مصر، به تونس و ایران که جای خود دارد.
در جریان جلسه نیز سخنرانان بر این نکته تاکید می‌کردند که هدف، کمک به بازکردنِ راهی برای پاسخ‌گویی به چالشهای امروز است. شورشهای اجتماعی بزرگی رخ داده و بیشتر از آن در راه است و زنان نقشی مرکزی در آنها دارند. در چنین اوضاعی نباید میدان را به جابه‌جایی قدرت میان انواع و اقسام مرتجعین داد. با نگاهی به این اوضاع ضرورت این جلسه و جلسات مشابه واقعا احساس میشود.
مریم جزایری در نیمه‌ی اول سخنانش تصویری از خط و عمل سازمان انقلابیون کمونیست (مارکسیست- لنینیست) در مورد مسئله زنان داد. این سازمان بعدها در اتحاد با گروههای دیگر تبدیل به اتحادیه‌ی کمونیست‌های ایران شد (در سال 1976).
در دهه‌ی 1970 این سازمان نفوذ زیادی در کنفدراسیون (جنبش دانشجویی خارج از کشور) داشت و یکی از دلایل بسیار مهمِ حضور پرتعداد و چشمگیرِ زنان در آن، خط پیشرویِ این سازمان بود. مریم تاکید کرد که پیشرو بودن خط و عملکرد این سازمان در زمینه‌ی زنان متاثر از جنبش‌های انقلابی نوین در دهه‌ی 1960 بود و به‌خصوص متاثر از «انقلاب کبیر فرهنگی پرولتاریایی» در چین سوسیالیستی. «انقلاب فرهنگی» اعلام این بود که در کشور سوسیالیستی، هنوز بقایای تمایزات اجتماعی و اقتصادیِ گذشته و افکار کهن موجود است؛ بنابراین هنوز انقلاب لازم است. این انقلاب باید بر روی شکاف‌های اجتماعی باقیمانده از گذشته تکیه کند و آن اقشاری را که روی لبه‌ی بُرندهی این شکاف‌ها قرار دارند به‌عنوان نیرویی رهایی‌بخش به میدان آورد. بقایای شکاف بینِ زن و مرد یکی از آن بازماندههاست که انرژی عظیمی را برای تداوم انقلاب فراهم می‌کند. اعلان جنگ به مردسالاری و پدرسالاری در جامعه‌ی سوسیالیستیِ چین که رهاییبخشترین جامعه‌ی موجود در آن زمان بود شور و هیجانِ زیادی را در جنبش‌های چپ و فمینیستیِ دنیا به پا کرد؛ و این فکر را به میان آورد که احزاب کمونیست و جنبشِ کمونیستی نیز مصون از مردسالاری و پدرسالاری نیستند و مبارزه علیه‌ی ستم بر زن حرکتی مختص «بیرون» از این سازمان‌ها، احزاب و جنبش‌ها نیست. (جزئیات این مبارزه در فصل آخر کتاب «نیمی از آسمان» شرح داده شده است.)
این فضای عمومی بر همه‌ی صفوف جنبش نوین کمونیستی ایران تاثیر گذاشت و به‌خصوص در سازمان انقلابیون کمونیست (بعدها، اتحادیه‌ی کمونیست‌های ایران) تاثیرات زیادی داشت. زنانِ سازمان انقلابیون کمونیست نقش مهمی در مبارزه علیه مردسالاری و پدرسالاری در این سازمان و به‌طور کلی در جنبش دانشجویی آن زمان داشتند. مریم گفت: سنتِ خوبِ مقابله‌ی زنان با عقب‌ماندگی نظری و عملی در سازمانِ خود، به بخشی از هویت این جریان تبدیل شد که تا کنون ادامه دارد.
پس از مریم، رشته سخن را ناصر مهاجر در دست گرفت تا سیامک زعیم و (برای اولین بار) سندی را که حاوی آرای او در زمینه‌ی مبارزات زنان ایران است، معرفی کند. سیامک تئوریسینِ اصلی و از بنیان‌گذاران اتحادیه‌ی کمونیست‌ها بود؛ و از رهبرانِ اصلی قیام سربداران در آمل به سال 1360. او 7 بهمن 1360 در جریان همان قیام به اسارت نیروهای نظامی جمهوری اسلامی درآمد و در سال 1363 اعدام شد.
سندِ موردِ بحثِ ناصر متنِ سخنرانی سیامک درباره‌ی تاریخ مبارزات زنان ایران است. این سند ضمیمه‌ی یک کتابِ دو جلدی است که به کوشش مهناز متین و ناصر مهاجر منتشر خواهد شد. عنوان عمومیِ کتاب، خیزش زنان در اسفند 1357 است. جلد اول، بازیابی یک جنبش و جلد دوم، همبستگی جهانی، عنوان‌گذاری شده است. انتشار این کارِ بزرگ، نشان از این دارد که این دو رفیق چپ و انقلابی چقدر در کارِ از زیر آوار تحریف در آوردنِ اپیسودهای مهم از تاریخ مردم و جلوگیری از فراموشی پیگیرند.
ناصر گفت که خودش و مهنازِ متین در جریان پژوهش در مورد برنامههای برگزاری هشت مارس 1357 با کسانی که در ارتباط با اتحادیه‌ی کمونیست‌های ایران بودند، گفتگو داشتند؛ و در جریان این تحقیق به پیشینهی مباحث زنان درون این گروه حساس شدند: «در این جستجوها و پرس و جوها با سندی روبه‌رو شدم. سندی که تاریخ ندارد. ... به‌یقین می‌توان گفت این سخنرانی در یک جلسهی حزبی یا گروهی ارائه شده. ... نوشته تاریخ ندارد. منطقا باید در سالهای 52-53 نوشته شده باشد. ... به هر حال پرسشی را که در ذهن ما ایجاد کرد، این بود که تا آن زمان ما هیچ متنی از نسل انقلابیون بعد از 28 مرداد درباره‌ی مبارزات زنان ایران در دست نداریم ...»، «وقتی سند را نگاه می‌کنیم متوجه میشویم با نویسندهای روبه‌رو هستیم که جنبش تنباکو و جنبش مشروطه را میشناسد. کتابهای تا آن زمان موجود را میشناسد. ... آشناست با روزنامههای آن دوره که روی مسئله زن حساسیت داشتند و تحول جامعه ایران را در گروی تحول زن ایرانی میدانستند: مثل صور‌اسرافیل، ملانصرالدین. آگاه‌ست که اولین نشریه‌ی زنان ایران نشریه‌ی دانش است. ... آگاه‌ست که جمعیت نسوان وطنخواه، پیک سعادت نسوان، جمعیت بیداری نسوان در ایران وجود داشته؛ و اینها چه نقشی داشتند که حساسیت نسبت به تغییر موقعیت زن را به درون جامعه ببرند...»
ناصر مهاجر گفت که آگاهیِ تاریخیِ بالای این سند او و مهناز متین را حساس کرد که شناخت بیشتری از شخصیت سیامک زعیم پیدا کنند. وی به‌شدت ابراز تاسف کرد از این‌که در مورد سیامک زعیم که بی‌تردید از چهرههای درخشان جنبش کمونیستی ایران بود، کم و ناقص یا شاید بتوان گفت اصلا نوشته نشده است. بیشترین اطلاعات را در مورد وی برادرش کوروش زعیم، عضو جبهه ملی ایران، داده است. ناصر گفت سیامک در یکی از خانوادههای سیاسی ایران بزرگ شد. «جدش یکی از سه بازرگان بزرگ ایران بود که در تجارت تنباکو بودند و در همبستگی با جنبش تحریم تنباکو این سه نفر در کاشان و تهران و اصفهان هم زمان انبار تنباکویشان را سوزاندند. عموی او «سید حسن زعیم» جزو نمایندگان مجلس 5 و 6 بود که لایحه استیضاح سردار سپه (رضا پهلوی بعدی) را نوشتند و به مجلس دادند. ... جزو معدود کسانی بود که با جریان رضاخان همراه نشد و هشدار دادند که به قدرت رسیدن رضاخان پایان مشروطیت خواهد بود ...»
پس از سخنان ناصر، مریم نیمه‌ی دیگر سخنانش را ارائه داد. که حاوی نقدی سخت، صمیمانه و راه‌گشا به سیر قهقرایی خط و عمل اتحادیه‌ی کمونیست های ایران در زمینه‌ی مبارزات زنان بود (دوره‌ی پس از استقرار جمهوری اسلامی).
پیش از رسیدن به فصلِ «قهقرا» مریم تصویری گویا و زنده، از فعالیت‌های مهم و الهام‌بخشِ اتحادیه‌ی کمونیست‌ها برای سازمان دادن مبارزات زنان پس از استقرار جمهوری اسلامی داد؛ و مشخصا تشکیل تشکل «جمعیت زنان مبارز» و انتشار نشریه‌ی «زن مبارز» و نقش الهام بخش این تشکیلات در تقویت شورش 5 روزه‌ی زنان در اسفند 57 علیه‌ی فرمانِ حجاب اجباری خمینی. تبدیل این «اوج» به «افت» بَعدی است که ما را قانع می‌کند که واژه‌ی «قهقرا» را مریم به جا استفاده کرده است؛ و وقتی به سال 1360 می رسد و می گوید: «گسست اتحادیه‌ی کمونیست‌ها از خط راست به این کابوس پایان داد. گسستی که در قیام سربداران فشرده شد»، اهمیت پر و بال گرفتن پرنده نوپرواز را ـ بازگشت اتحادیه به اصل خویش و عزم صعود به قلههایی نوین را با تمام وجود حس میکنی.
مریم گفت که اتحادیه پس از شکست قیام آمل ضربات سختی خورد به‌طوری‌که تقریبا نابود شد. اما انرژی آن قیام به شمار کمِ بازماندگانِ اتحادیه امکان داد که نه‌تنها تشکیلات اتحادیه را بازسازی کنند بلکه در سطحی کیفیتا عالی‌تر خط کمونیستی انقلابی این سازمان را بازسازی کنند. کاری که فقط با سلاح نقد ممکن شد؛ و یکی از سلاحهای نقد در زمینه‌ی خط و عمل اتحادیه‌ی کمونیست‌ها در زمینه‌ی ستم جنسیتی و رابطهی رهایی زن با رهایی اجتماعی بود. این کار در جزوه‌ای فشرده شد به نام «پرولتاریای آگاه و مسئله‌ی زن» (منتشره در سال 1366). اما پس از تشکیل حزب کمونیست ایران (مارکسیست ـ لنینیست ـ مائوئیست) این کنکاش‌ها ادامه یافت؛ از جمله در زمینه‌ی ستم جنسیتی؛ و نه فقط در خط و عمل خود این جریان بلکه در کل جنبش کمونیستی بین‌المللی. این تلاشها در افکار و آرایی بازتاب یافت که به تزهای پیشنهادی این حزب مشهور است.
پس از مریم، شهرزاد مجاب رشته سخن را به‌دست گرفت؛ و تزهای هفتگانه را تشریح کرد: 1- ستم جنسیتی معلول ستم طبقاتی نیست! 2- تولید فقط تولید وسایل معاش نیست! 3- طبقه‌ی کارگر مرد نیست! 4- سرمایهداری بدون استثمار زن قادر به تولید و بازتولید نیست! 5- مساله‌ی زن، یک مساله‌ی بورژوایی نیست! 6- مساله زنان یک مساله‌ی رفرمیستی نیست! 7- تنها راه رهایی زنان سوسیالیسم است، اما!
شهرزاد بیش از دو دهه در عرصهی نظری وعملیِ جنبش زنان فعال بوده و به تاریخ جهانیِ مبارزه‌ی زنان و جدالهای نظریِ مربوط بدان، کاملا آشناست. او تاکید زیادی بر اهمیت این جلسه و مباحثی از این دست داشت. شهرزاد در تشریح تزهای هفتگانه گفت که این تزها محصول کار جمعی بسیار دقیق و چند ساله‌ی حزب است. برای رسیدن به آنها آثار مربوطهی مارکس و انگلس و ... مطالعه شده، تجارب 160 ساله‌ی جنبش کمونیستی دراین زمینه در حد امکان بررسی شده، آثار فمینیستها و دانش تولید شده توسط آنان در زمینه‌ی مکانیسمهای ستم جنسیتی، جایگاهش در سوخت و ساز نظامهای طبقاتی به‌خصوص نظام سرمایهداری در حد امکان خوانده و بررسی شده است؛ و نقدهای‌شان به جنبشِ کمونیستی و تجارب کشورهای سوسیالیستی قرن بیستم در حد امکان مورد توجه قرار گرفته است.
در انتهای تشریح تزها، شهرزاد رابطهی میان این تزها و «چهار گسست» را که مارکس به‌عنوان شاخص نظام سوسیالیستی و پیشروی به سوی جامعه‌ی کمونیستی تعیین کرده است، نشان داد؛ و بر گفتههای مارکس و انگلس تاکید کرد که انقلابِ کمونیستی فرآیندِ رادیکالترین گسست از مناسبات سنتی مالکیت و رادیکالترین گسست از ایدههای سنتی است.
شهرزاد شنوندگان را دعوت کرد که این تزها و اسنادِ پشتوانهی آنها را مطالعه کنند. به‌طور مشخص، دو مجموعهی انتشار یافته از سوی حزب کمونیست ایران (م.ل.م) با عناوین: «کمونیسم و مساله‌ی زنان، جهت گیری‌های نوین» و «جنبش کمونیستی و مساله‌ی زن: تجربه‌ها و نقدها» (از امید بهرنگ).
در جواب به سؤال یکی از حضار که پرسید: «شما با این تزها چه می خواهید بکنید؟» شهرزاد جواب داد که این ها تزهای پیشنهادی است، برای راه افتادن بحث و جوشش فکری به حول این مسئله با هدف سنتز یک درک پیشرفته و راه‌گشا برای کل جنبش کمونیستی ایران، جهان و جنبشِ رهایی‌بخش زنان. برای راه‌گشاییِ عملی، افکارمان باید روشن باشد و ...
در بخشِ بعدی، سؤالات، انتقادات و نظرات مهمی از سوی حاضرین طرح شد که حول آنها بحث درگرفت و بر غنای جلسه افزود که امکان درج تمام آنها در این گزارش مختصر وجود ندارد. شما می‌توانید فایل صوتی سخنرانی‌های این جلسه را از وبلاگ «پرنده‌ی نو پرواز» دریافت کنید.۱
در این جلسه هم‌چنین از طرف برگزارکنندگان انتشار دو کتاب بسیار مهم در سال گذشته در حیطه‌ی مبارزات زنان تبریک گفته شد و در حد مکان تلاش شد تا این دو کتاب ارزشمند و راه‌های تهیه آنها به شرکت کنندگان معرفی شود: کتاب «سال صفر» نوشته‌ی «آذر درخشان» که از طریق تماس با سازمان زنان ۸ مارس قابل تهیه است۲ و کتاب «پیک سعادت نسوان» که به کوشش «ناصر مهاجر و بنفشه مسعودی» منتشر شده است و در کشورهای آلمان و کانادا امکان خریداری آن از طریق کتاب‌فروشی‌ها می‌باشد، علاقمندان هم‌چنین از طریق تماس با ایمیل نشر نقطه می‌توانند در این مورد راهنمایی دریافت کنند.۳
پیش از برگزاری این جلسه نیز نمآهنگی از طرف یکی از رفقای جوان در جهت معرفی این برنامه‌ی پالتاکی تهیه و منتشر شده بود۴ که دوستان و رفقای زیادی انتقادات و نظراتی در این مورد داشتند. این نمآهنگ در طول جلسه پخش شد تا دریچه‌ای باشد برای ادامه مباحث دوستان در این مورد. شما می‌توانید کماکان نظاتتان را از طریق ایمیل با ما مطرح کنید تا بر غنای مباحث آتی بیفزاید.
با تشکر ویژه از رفقای سخنران که دعوت ما را برای برگزاری این مبحث چالش برانگیز پذیرفتند و سپاس از همه‌ی عزیزانی که با حضورشان، یا اطلاع‌رسانی و یا کمک‌های فنی و ... امکان برگزاری هرچه بهتر این جلسه را فراهم آوردند.
كميتهی بزرگداشت سی امين سالگرد قيام آمل
ضمیمه:
شما می توانید در این وبلاگ فایل‌های صوتی را یا به شکل مستقیم گوش کنید و یا فایل را دانلود کنید
لینک دریافت سخن رانی اول مریم جزایری
لینک دریافت سخن رانی ناصر مهاجر
لینک دریافت قسمت دوم سخن رانی مریم جزایری
لینک دریافت سخن رانی شهرزاد مجاب
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر