پرولتری که پروفسور هم شد

پرولتری که پروفسور هم شد

با احترام به محمود عبادیان

اول (ممدوف خوش اومدی

از دست آوردهای پر شمار انقلاب اکتبر ١٩١٧ یکی هم این که شور و شوق شگفتی در میان کارگران و زحمت کشان و کمونیست های آسیایی به وجود آورد. این اشتیاق و همپوشانی - که از ماهیت کارگری و انترناسیونالیستی انقلاب اکتبر سر چشمه می گرفت - به نحو مشخصی به عروج احزاب کمونیست و اتحاد کارگری در کشورهای همسایه ی اتحاد جماهیر شوروی یاری رساند.یکی از این کشورها ، ایران بود که از بخت بلند همسایه گی با دولت بلشویکی نیز برخوردار بود.انقلاب اکتبر برای کمونیست های ایران نه فقط بستری برای سازمان دهی کارگری و تشکیلاتی بود، بل که فرصتی یگانه نیز بود که امکان ملاقات با برجسته ترین رهبران و نظریه پردازان کمونیست همه ی تاریخ تاکنونیِ ما را فراهم کرد و زمینه های ارتقای اعتماد به نفس طبقه ی کارگر نوجوان ایران را نیز به وجود آورد.حضور کمونیست برجسته یی همچون آوتیس سلطان زاده در انترناسیونال دوم و پلمیک های جانانه یی که از وی با بزرگانی مانند لنین و تروتسکی و بوخارین و هیلفردینگ به جای مانده، به مثابه ی سند درخشانی در جنبش کارگری - کمونیستی ایران ثبت گردیده است. در این زمینه بنگرید به:
قراگوزلو محمد (١٣٩٢) امکان فروپاشی سرمایه داری ودلایل شکست سوسیالیسم اردوگاهی ،تهران: موسسۀ انتشاراتی نگاه 

به جز انترناسیونال دوم و مشارکت فعال کمونیست های ایرانی ، یک تجربه ی تاریخی نیز در همین زمینه شکل بسته است. در تاریخ ٨ شهریور ١٢٩٩ خورشیدی به ابتکار حزب کمونیست شوروی کنگره ی ملل شرق در شهر باکو برگزار شد.این کنگره ی انترناسیونالیستی که با حضور رهبران احزاب کمونیست کشورهای آسیایی و آفریقایی تحت عنوان کنگره ی "ملل ستم دیده مشرق زمین" سامان یافته بود با سخن رانی آتشین لنین شروع به کار کرد . در این نشست نزدیک به هزار نفر از نماینده گان کمونیست کشورهای آسیایی و آفریقایی حضور داشتند. هدف کنگره- در راستای آرمان انترناسیونالیستی بلشویک ها – کومک به ایجاد هماهنگی میان احزاب کمونیست کشورهای عقب افتاده و ستم دیده بود. در ابتدای گردآیش لنین طی یک سخن رانی پر شور همه ی کارگران و زحمت کشان این کشورها را به اتحاد و قیام علیه مزدوران سرمایه داری فراخواند و مسوولیت سازمان دهی انقلاب را متوجه احزاب کمونیست هر کشور دانست. در این کنگره یک هیات ١٩٣ نفره از کمونیست های ایرانی مشارکت داشتند .مسوولیت هیات با رفیق جان داده حیدرخان عمواوغلی (دبیر کمیته مرکزی حزب کمونیست ایران) بود .غالب افراد همراه حیدرخان از سمپات های حزب عدالت بودند و با توجه به نوپایی اندیشه های کمونیستی در ایران، جمعی از اعضای هیات هنوز با تئوری های علمی ماتریالیستی مارکس – انگلس آشنا نبودند و مهم ترین انگیزه ی مشارکت شان در آن کنگره ،علاوه بر ماهیت و پای گاه طبقاتی کارگری شان ، سمپاتی عمیق به اندیشه و نظام سیاسی اقتصادی مبتنی بر عدالت اجتماعی بود.کما این که می بینیم حزب عدالت و حزب اجتماعیون عامیون و بعدها حزب توده چنین وظایفی را بدون تصریح عنوان کمونیسم برای خود قائل بودند. در واقع به جز معدودی از رهبرای حرفه یی و کمونیست هیات بخش قابل توجهی از حاضران در کنگره ی خلق های ستم دیده ی شرق از طیف های مختلف سوژه ی انقلاب سوسیالیستی (طبقه ی کارگر ضد سرمایه) شکل گرفته بود. در این میان ممد (یک کارگر رادیکال با گرایش کم و بیش مذهبی) نیز حاضر بود. این کارگر بعد از ترک کنگره و تا پایان عمر هرگز لحظه یی را از خاطر نبرد.لحظه ی همیشه یی ملاقات کوتاه با رهبر انقلاب اکتبر . زمانی که لنین بر شانه ی او زد و با تبسمی شیرین گفت:"ممدوف خوش اومدی!" .پس از اتمام کنگره ممدوف در شوروی ماند ودوش به دوش بلشویک ها ی کارگر دوران پر تلاطم کمونیسم جنگی را رزمید و تلاش مذبوحانه ی ضد انقلاب امپریالیستی و مزدوران داخلی اش را دید . و بعد از چند سال بنا به ملاحظاتی به ایران بازگشت.

دوم. محمود عبادیان پای بند به مارکسیسم لنینیسم تا مرگ

غالب اعضای خانواده ی ممدوف متولد بخارا بودند و شناسنامه شان نشانی از مشهد با خود داشت.اما محمود در ارومیه به دنیا آمد. سال ١٣٠٧. محمود نوجوانی نحیف بود که برای تحصیلات ابتدایی به مدرسه یی شبانه روزی در خارج از مشهد رفت.بعدها او در گپ و گفتی از این دوران پر تب و تاب سخن گفت"به جز دو سالی که در این شبانه روزی بودم، هیچ تحصیل متوسطه یا ابتدایی منظمی نداشتم [انسان دوران نوجوانی و تحصیلات ابتدایی رفیق مشترک مان احمد شاملو را تداعی می کند] در سال ١٣١٧ زمانی که ده ساله بودم ، پدرم نتوانست در مشهد کاری پیدا کند . به همین خاطر ما به تهران آمدیم". 

محمود روزان و شبان دشوار کارگری ، آموزش و سیاست ورزی و شکنجه و زندان را به یاد می آورد.زمانی که برای کومک به تامین معاش خانواده سخت کار می کرد: "برای تامین درآمد روزها در بازار کفاشان و در یک مغازه ی جوراب بافی کار می کردم و شب ها به اکابر می رفتم. در تکنیکال اسکول زبان انگلیسی را آموختم و سیکل اول و دومم را در آن جا گرفتم. پس از آن به آبادان رفتم و در شرکت نفت کار می کردم.تا سال ١٣٣١ در آبادان بودم".
از این تاریخ به بعد نه فقط چپ ایران بل که سپهر اجتماعی کشور وارد دوران تیره یی می شود. ٢٨ مرداد آغاز یک روزگار تار و سرشار از ادبار است و پروپاگاندای همه جانبه ی پهلوی چیان گذشته و حال اندکی از آلام آن زخم ها نکاسته است. مگر قتل وحشت ناک سرهنگ سیامک و مرتضا کیوان و وارتان سالاخانیان و صدها کمونیست دیگر تا تیر باران دموکرات هایی همچون حسین فاطمی فراموش شدنی و بخشیدنی است. "سال بد.سال باد...سال روزهای دراز و استقامت های کوتاه ... سالی که غرور گدایی کرد." احمد شاملو. - آن چه در هنگامه ی این هنگام بر محمود رفته است به فاجعه ی باشکوه مرگ نازلی مانسته است: 

- " پس از کودتای ٢٨ مرداد به زندان افتادم و بر اثر شکنجه های زندان سر و چشم من دچار خون ریزی و مهره های ٣ و ۴ ستون فقراتم دچار آسیب جدی شد" 

- برای ما که در دهه ی هفتاد و هشتاد با محمود دمخور بودیم ، در مسافرت ها کنار هم قدم و قلم فرسودیم و چه شب های سحر سوخته یی که در کنار آرامگاه حافط و سعدی یا در هتلی و متلی به صبح رساندیم و من برایش شاملو خواندم و فروغ و گاه اخوان و کسرایی آن زخم های عمیق تر از انزوا (به تعبیر پل الوار) بر تن و جان درخشان او مشهود بود. جسم اش را شکسته بودند آن تمدن بزرگی ها!: 

- "برای همین هم نمی توانستند مرا آن جا نگه دارند و به قید کفیل آزاد کردند . پس از آزادی هم نمی توانستم درشرکت کار کنم.سرم گیج می رفت و چند بار از روی دوچرخه پرت شدم . پس از مدتی از ایران خارج شدم ." 

- در این زمان و با تعمیق سرکوب پلیس چپ ایران لاجرم بار دیگر راه تبعید اجباری فرا رو گرفت.نه مانند این متاخران که به محض جدایی از جنبش و وصال وان و استانبول به کلی فراموش می کنند یک وبلاگ نویس ساده یا "فعال" حاشیه یی مهدکودک و دبستان و چه می دانم دانشگاه بوده اند .غیب می شوند ناگهان از عرصه ی سیاست ایران . و بعد می شنویم که "دیپرس" تشریف دارند. این که یک فعال سیاسی چرا باید مانند "روشن فکران" کوچه پس کوچه های مونپارناس آروغ ناامیدی بزند بر من دانسته نیست. باری محمود با این جماعت خود تبعیدی از بیخ و بن تفاوت داشت. او از عمق یک خانواده ی پرولتری آمده بود.فقط تنه ی پدرش نبود که به تنه ی بلشویک ها خورده بود، خود او نیز به آرمان های مارکسیسم ارتدوکس پای بند بود.مارکسیسم برای او نه ایده ئولوژی یا باور بل که جهان نگری فلسفی و اجتماعی نقد مناسبات سرمایه داری بود.باری محمود از ایران خارج می شود. به ناگزیر وبه چک می رود که هم پیمان اردوگاه و عضوی موثر از سوسیالیسم واقعا موجود بود. با وجود همه ی گرایشاتی که به اردوگاه داشت هرگز ندیدم از وقایعی همچون بهار پراگ تا حمله به افغانستان و "سوسیالیسم" با تانک و توپ دفاع کند:
- "از ایران خارج شدم و به چک رفتم . در آن جا به دلیل این که ضعف قوای جسمی داشتم و چشم راستم هم متلاشی شده بود [این ضربه به چشم در او و من مشترک بود. من نیز در آذر ماه سال ١٣۵٩ زمانی که در منطقه ی دیواندره به اسارت "برادران" حزب دموکرات(نیروی سروان بهرام پور) در آمدم با ضربات پی در پی قنداق تفنگ بینایی ام مختل شد که خود حکایتی است.در آن واقعه ی خونین عزیزترین رفیقم از پا در آمد که داغش هنوز تازه است] به من پیشنهاد دادند به جای رشته های فنی به سراغ رشته های علوم انسانی بردم که پذیرفتم . در آن جا به سرعت شروع به آموزش زبان چک کردم .زبان چک از زمره زبان های سخت و جزو خانواده های اسلاو است. پیش از ورود به چک عمده ی مطالعات من روی ادبیات فارسی و تاریخ ایران و اسلام از روی منابع فارسی بود و آثار مارکس را مطالعه می کردم." 

- در پراگ محمود عبادیان با پروفسور یان ریپکا(استاد شرق شناس و نویسنده ی تاریخ ادبیات ایران) آشنا شد . در ترجمان رباعیات خیام با او همکار بود.صلاحیت محرز علمی او تا آن جا بود که در کتاب خانه ی پراگ کار کرد.در سال ١٩٦٦ رشته ی "فلسفه ی عمومی" را برای مقطع دکترا برگزید.در این دوران فلسفه ی پراگ سخت مشهور بود و محمود ضمن خوانش تاریخ فلسفه ی عمومی به پژوهش در فلسفه ی معاصر و کلاسیک آلمان نیز وارد شد .در این برهه محمود از اعضای فعال و کمونیست کنفدراسیون دانشجویان خارج از کشور بود و با زبان شناسان برجسته ی چک نیز ارتباط داشت و بحث های مرتبط با ایده آلیسم آلمانی ، زیبایی شناسی و زبان شناسی را پی می گرفت. محمود عبادیان هرچند شاگرد مستقیم گئورگ لوکاچ نبود اما درباره ی زیبایی شناسی لوکاچ رساله نوشت:
- "زمانی که من به آلمان رفتم ، لوکاچ به مجارستان رفته بود.من از سال ١٩٦٨ تا ١٩٧٨ در آلمان بودم و این سال هایی بود که لوکاچ گه گاه به آلمان می آمد و سخن رانی هایی در هامبورگ و هایدلبرگ داشت.اما او از سال ١٩٦۵ از آلمان به مجارستان رفته بود .من برای دکترای فلسفه به آلمان رفتم .پنج ، شش سال در پراگ آثار هگل را مطالعه کرده بودم و آلمانی، چک، روسی و انگلیسی می دانستم. و در اصل برای رساله ام درباره ی زیبایی شناسی لوکاچ با راینز ورنر- که از نوکانتی های آلمان و استاد راهنمایم بود- کار می کردم به این دلیل که تمایلات هگلی نداشت."
- محمود عبادیان در سال ١٩٦٦ از دانشگاه چارلز چک دکترا گرفت . در همین سال ها و به محض اوج گرفتن انقلاب فرهنگی مائوییستی به دعوت دانشجویان کمونیست چینی به پکن رفت.در جنبش دانشجویی ١٩٦٨ فرانسه حضور داشت و در همین زمان با دختری اهل چک ازدواج کرد.

- سوم. پس از انقلاب بهمن ١٣۵٧

جوان پرولتری که به پشتوانه ی تلاش و مبارزه پروفسور هم شده بود؛ بعد از انقلاب بهمن ۵٧ به کشور برگشت و بنا به ملاحظاتی هرگز با احزاب و سازمان های سیاسی موجود کار مشترک نکرد.محمود عبادیان علاقه ی ویژه یی به متون کهن و زبان و ادبیات فارسی داشت. زمان تدریس در دانشکده ی ادبیات دانشگاه علامه؛ فرصت مناسبی برای فعالیت پژوهشی از منظر زیبایی شناسی در آثار فردوسی و سعدی و حافظ بود.آثار معتبری همچون سنت و نو آوری فردوسی؛ تکوین غزل و نقش سعدی؛ آنچه خوبان همه دارند(حافظ) نتیجه ی تتبعات او در شعر و ادبیات کلاسیک فارسی است. از سال ١٣٧٠ تمرکز اصلی محمود عبادیان معظوف به تدریس فلسفه ی غرب شد. مطالعات عمیق او در آثار هگل و به طور کلی تامل در فلسفه ی نوکانتی از یک سو و گرایش به افکار مارکس و انگلس از سوی دیگر سبب ساز تولید چند ترجمان درخشان از محمود عبادیان شد.از جمله: سقراط(گوتفرید مارتین)؛ گزیده زیبایی شناسی هگل؛ آزادی و دولت فرزانگی(یوهان کریستف فردریش فون شیلر)، دیالکتیک انضمامی بودن(کارل کوسیک)،رساله منطقی- فلسفی(ویتگنشتاین)، نقد فلسفه ی حق هگل(کارل مارکس) و....
برگردان این آثار ارزشمند که به یک مفهوم بن مایه های نظری سوسیالیسم علمی مارکس- انگلس محسوب می شوند؛ بسترساز گرایش بسیاری از جوانان به مبانی تئوریک مارکسیسم گردید. ازین رو نقش محمود عبادیان در ارتقای اصول نظری مارکسیسم انکار ناپذیر است. 

رفیق عزیز ما محمود عبادیان در جوانی پرولتری چپ و پرشور بود. در میان سالی به عنوان یک فعال مارکسیست لنینیست در اعتراضات کارگری دانشجویی روزهای شورانگیز مه ١٩٦٨ مشارکت جست و درکنار مبارزانی همچون دانیل کوهن بندیت ایستاد و از کوبا و ویتنام انقلابی حمایت کرد. او به همراه بولدوزررفقای فرانسوی اش از دیوار دوگل و پمپیدو و روشه بالا رفتند. پروفسور عبادیان خیلی زود؛ زودتر از حد موعوداز عرصه ی سیاست روز کناره گرفت و به آکادمی رفت. با این همه و تا آن جا که صاحب این قلم در چند سفر همگام و همکلام او بود؛ با وجود همه ی فراز و نشیب های همواره ناشی از غم نان به مارکسیسم لنینیسم به مثابه ی دانش مبارزه ی طبقاتی پای بند بود. محمود عبادیان؛ پرولتری که پروفسور هم شد درساعت پنج بامداد ١٢ فروردین هیچ کاره ی ملک هستی شد. همیشه به یاد و احترامش برمی خیزم.

محمد قراگوزلو - تهران / ١٩ فروردین ١٣٩٢

Qhq.mm22@gmail.com