در باره ي "سير
تحولات استعمار در ایران"
کتاب "سیر تحولات استعمار در ایران"
در سال 1375 منتشر شد. اكنون پس از این سال ها ، دوستانی خواهان پخش اینترنتی آن شده و
زحمت اسکن کردن آن را کشیدند. با توجه به این مساله که چاپ مجدد آن در شرایط فعلی
نشر در ایران امکان پذیر نمی باشد، تصمیم گرفتم خواسته دوستان را بپذیرم، اما ضروري
مي بينم با مقدمه اي بعضي مسايل را توضيح دهم. هر چند مطلب اصلي آن و شيوه ي تحليل
كتاب هم چنان مورد قبول من است، اما ضرورت بازنگري، تغيير و تكميل آن حس مي شود.
اين كتاب نتيجه مطالعاتي است كه از سال 1355 در
زندان هاي شاه ميان من و چند تن از دوستان و هم بندان آغاز شده بود.
هدف از تدوين و اشاعه اين بحث، رسيدن به برنامه ي تغيير در جامعه ي خودمان يا
تكميل آن برنامه بود. زيرا بر اين اعتقاد
بوديم كه بدون داشتن يك تحليل منسجم از
تحولات ايران در دوران سرمايه داري، توان تدوين يك برنامه درازمدت براي تغيير وجود
ندارد و شناخت يك برنامه ی درازمدت براي تغيير، از درون تحليل اقتصادی - اجتماعی و روند شکل گیری طبقات در بستر تاریخی بيرون مي
آيد. در نتیجه، بررسي روند تحولات اقتصادي
- اجتماعي ايران در دوران سرمايه داري، رابطه ي رشد سرمايه داري و تحولات ايران، بسط و گسترش طبقه کارگر و مزد بگیر ضروري به نظر مي رسيد. متاسفانه آن همراهان هر يك
به نوعي، يا به ضرورتي يا به تقدير، اين
امر را رها كردند. از آن جمله مي توانم از زنده ياد جلال فتاحي نام ببرم كه
به ضرورت رویدادهای دهه ی شصت نتوانست اين امر را ادامه دهد. من وظيفه ي خود
دانستم تا به وام داري از آن عزیزان، اين مهم را پيگيري كنم ... تا آنکه با افت و خيزهاي آن دهه و
بند و رهايي مكرر، بالاخره کتاب در اواخر سال72 به پايان رسيد و با غلط هاي تایپی
نسبتا فراوان سه سال بعد به چاپ رسید.
1-
بين نام كتاب و
مطالب نوشته شده در آن ابهامي وجود دارد، زیرا كشور ايران هيچ گاه به طور کامل مستعمره نبوده است. نام "سير تحولات
استعمار" چندان گوياي محتواي كتاب نيست و بهتر بود نام "سير تحولات اقتصادي - اجتماعي ايران
پس از ظهور سرمايه داري" را مي داشت، كه گوياتر است، یا "روند
شکل گیری طبقه کارگر در ایران"
می
توانست عنوانی برای کتاب باشد، اما در هنگام چاپ
کتاب به علت طولاني بودن اين عنوان و ملاحظات آن زمان، به "سير تحولات
استعمار در ايران" بسنده شد.
2-
يادداشت ها و مطالب اصلي بسيار مفصل تر از اين بود، اما به
هر حال رسيدن به همين مقدار، در شرايط آن سال ها، حداقل براي خودم قابل قبول بود.
بعضي آمارهاي جديد در تداوم سيستم اقتصادي تا سال هاي 1371 در فصل آخر آورده شد كه
در حقيقت نشان دهنده ي حفاظت از ساختار اقتصادي – اجتماعي گذشته پس ازتغيير حكومت
است. از آن جا که نظم نابرابر و مبتني بر
فاصله طبقاتي كه تضاد طبقاتي و به تبع آن مبارزه نيروهاي متخاصم را در پي دارد ،
ضرورت ساختاری متمرکز و مطلقه را برای تداوم آن ناگزیر می سازد،
بنابراين حفظ شیوه های گذشته برای تداوم تسلط بر نیروی کار، در دستور كار طبقات حاکمه قرار گرفت.
3-
همان گونه که در توضیح صفحه 125 کتاب آمده است:" چون
در این نوشته هدف تاریخ نگاری نیست، وقایع تاریخی در آن به دقت بررسی نشده است.
این وظیفه را به عهده ی محققان تاریخی واگذار می نماییم. وقایع تاریخی دراین نوشته
بیشتر به صورت کلی مورد استفاده قرار گرفته است. به این مفهوم که آن وقایعی به
عنوان سند ذکر شده که به صورت مکرر و
تقریبا بالاتفاق از سوی مورخین مورد تایید قرار گرفته و در صورتی که واقعه ای از
تاریخ ، مورد اختلاف مورخان است حداکثر سعی شده تا از آن به عنوان تنها سند
استفاده نشود..."
4-
در باره شيوه تحليل در اين كتاب توضيحاتي لازم است. مي
دانيم كه شيوه تحقيق با شيوه ارائه آن متفاوت است . در بررسي ساختار اقتصادي و
اجتماعي جامعه ايران، ابتدا شرایط موجود مورد مطالعه قرار گرفته است، زيرا آنچه كه
در ابتدا و بي واسطه به نظر مي آيد، تفاوت وضعيت اقتصادي و اجتماعي کشورما با
كشورها و مردم سرزمين هاي ديگر است. به طور طبيعي اين بررسي اوليه ، هر تحليلي را
به ريشه ها و بنيان هاي متفاوت جوامع و شكل گيري ساختارهاي اقتصادي و اجتماعي مي
كشاند . اما همان طور كه در كتاب ملاحظه مي شود، بررسي بر بستری خالي از مناسبات
سرمايه داري آغاز مي شود. تحلیل از جایي شروع مي شود كه نه سرمايه داري بود و نه
استعمار. زيرا اين نقطه آغاز مي تواند مورد قبول همگان باشد، يعني از نقطه اي كه
كمتر در مورد آن اختلاف نظر وجود دارد و مي توان گفت كه در يك بستر خالي از روابط
سرمايه داري، شناخت ارتباطات اجتماعي، ساده تر و اختلاف نظر در باره آن حداقل و
قابل اغماض خواهد بود.
تحليل در اين كتاب از آن جا آغاز مي شود كه
ايران دوره ی قبل از سرمايه داري را مي گذراند و اروپا نيز همين دوره را طي مي
كند. پس از توضيح مشخصات اين دوره و همساني ها و ناهمساني هاي آن، به آغاز سرمايه
داري در شكل مركانتيليسم و سوداگري می پردازد و تاثير مستقيم آن را بر ساختارهاي
آن دوره در ايران (و تا حدودي كشورها و مردم سرزمين هاي همانند آن) و كشورهاي مهد
ظهور سرمايه داري بررسي مي كند . سپس اين بررسي و تغييرات را پايه اي براي بررسي
تغييرات در دوره هاي بعد قرار مي دهد. در اين بررسي ريشه ی هر يك از پديده هاي
بعدي را در تحولات دوره قبل نشان داده وسپس تغييرات به وجود آمده در دوره مورد
بررسي را مشخص مي كند و در نتيجه از اثبات در هر دوره، به عنوان بستری برای دوره بعد
استفاده می شود که پايه اي براي بررسي دوره بعد در ابعاد مختلف می شود. در نتيجه
هر چند كه براي رسيدن به چنين تحليلي از مسائل روز، از تاثير مستقيم واقعیت های
اجتماعی در ذهن آغاز مي شود، اما در پروسه حركت ذهن از مشخص به مجرد ، ضروري است
كه بسترهاي حركت در تحول تاريخي مورد بررسي قرا گيرد .
تفاوت
ميان وضعيت موجود در كشور هایي مثل ايران ، زندگي مردم و شكاف هاي طبقاتي موجود در
آن با کشورهای متروپل، همواره دغدغه و مشغوليت فكري فعالان اجتماعي وهم چنين
روشنفكران و دانشجويان علوم اجتماعي بوده است . اما براي پاسخ دادن به اين دغدغه،
ناچار بايد به تاريخ اقتصادي - اجتماعي شكل گيري شرایط موجود پرداخت. همان گونه كه
از نگاه به ظاهر يك كالا، نمي توان به شرایط توليد و مناسبات اجتماعي توليد آن پي
برد و بررسي مناسبات اجتماعي توليد، روند ديگري را مي طلبد، همچنان در شناخت مناسبات
اجتماعي در كشورهایي مثل ايران نمي توان از نگاه به ظاهر موجود، به عمق روابط
نابرابر، چه در ميان طبقات و اقشار مختلف و چه در ميان كشورهاي مهد سرمايه داري و
ديگران پي برد. بايد به يك بررسي اقتصادي - اجتماعي در بستر تاريخی، هم از نظر
زماني وهم از ديد منطقي، مبادرت كرد تا
ريشه هاي تفاوت موجود شناخته شود. در اين صورت است كه مي توان برنامه ی درازمدت و
كوتاه مدت را براي تغيير مشخص كرد.
5- اولين كاستي اين كتاب مربوط به پايان دوره ي
تاریخی بررسي است كه به دهه ي 50 مي رسد. در آن زمان مساله جهاني سازي نبود و هنوز
قطب بندي جهاني و اردوگاه سوسياليسم وجود داشت. از آن زمان تا كنون بيش از سي سال
مي گذرد و تغييراتي در سطح جهان و نظام سرمايه داري حاكم بوجود آمده است كه من
بخشي از آن را در مقاله ايران و جهاني سازي (چاپ شده دركتابي به نام "مقالاتی
در مورد جهاني سازي " نوشته ام.
هم چنين كتاب دیگری با نام "جهاني سازي
و ايران" شامل 12 مقاله نيز نوشته ام كه آن مقالات به بررسی دوران سي
ساله ي اخير و وضعيت ايران درعصر جهاني سازي پرداخته است، اما به دليل حاکمیت
سانسور بر فضای فرهنگی امکان انتشار آن وجود نداشته است. اين كتاب به نوعي جلد دوم
كتاب "سير تحولات استعمار در ايران" محسوب مي شود. بعضي از اين مقالات
در مجله توقيف شده ی "راه آينده" و نيز در برخي سايت هاي اينترنتي منتشر
شده است. اين مقالات عبارتند از: "بحران سرمايه داري و نيروي كار"،
"انسان يا سود"، "چرا طرح تعديل اقتصادي به اين سرعت تصويب
شد"، "اقتصاد انگلي و جنبش ضد
سرمايه داري" و...
مطالب
كتاب به گونه اي است كه ساختار اقتصادي و اجتماعي ايران را پس از تعويض رژيم
درايران نشان داده می شود و همانگونه كه ذكر شد، بعضي آمارها تا سال 1371 به آن
اضافه شده است، بدون آنكه ساختار كلي تحليل تغيير كند .
6-
بخش اقتصاد دوره ي پهلوي مي توانست بيشتر مورد بررسي قرار
گيرد و مساله قرارداد نفتي 1312 كه در دوره رضا شاه بسته شد، بايد بيشتر و مفصل تر
شكافته شود. به خصوص كه در يكي دو ساله ي اخير سلطنت طلبان و حاميان رژيم پهلوي دم
از پيشرفت در دوران سلطنت اين خاندان مي زنند، با بوق و كرنا و با امكانات فراواني
كه دارند، از گذشت زمان استفاده مي كنند و دوران پهلوي ها را دوران طلايي جلوه مي
دهند. امري كه متاسفانه از طرف برخي افراد نا آگاه به آن دامن زده مي شود. هر چند
عملكردهاي مخرب و ويرانگر بعد از پهلوي مجوز اين تبليغات را به آنان داده است، اما
نبايد ضربات مهلكي را ناديده گرفت كه توسط رژيم قبل به سيستم اقتصادي - اجتماعي ایران
وارد شد. این ضربات ايران را در بست در اختيار سياست هاي سلطه طلبانه امپرياليسم
در آن دوران قرار داد که در قسمت هاي مختلف كتاب به آن پرداخته شده است.
عدم شناخت شيوه هاي استعمار سبب مي شود تا هر
نشانه اي از مدرنيسم را به جاي گسترش و پيشرفت سرمايه داري مشاهده كنيم . استعمار و سرمايه داري دو همزاد
هستند كه در يكي نيروهاي مولده پيشرفت مي كند و در ديگري جلو پيشرفت نیروهای
مولده گرفته مي شود. اين اشتباه را حتا
بعضي تحليل گران با حسن نيت هم مرتكب شده اند، آن جا كه مي گویند: "با همه
اين احوال كشور ايران در دوره پهلوي در مسير پيشرفت سرمايه داري قرار گرفت "
(مراجعه شود به ص6 کتاب، زير نويس) . شناخت شيوه هاي نوين استعمار يا ترفند هاي
جهاني سازي كه ادامه همان شيوه ها با اشكال نوين است، به تحليل گران كشورهایي
مانند ايران كمك مي كند تا راه برون رفت از شرایط كنوني خود را بيشتر بشناسند. به
همين جهت ضرورت تدوين برنامه درازمدت براي تغيير ايجاب مي كند تا روابط كنوني ميان
كشورهاي متروپل با ساير بخش هاي جهان وهمچنين تغييرات به وجود آمده در دهه هاي
اخير در جهان سرمايه داري، به خصوص پس از تك قطبي شدن جهان مورد بررسي قرار گيرد.
هم چنين ظهور جنبش هاي ضد سرمايه داري، مانند جنبش اشغال وال استريت و رابطه آن با
كشورهایي مانند ايران از اهميت فراواني برخوردار است كه بايد در اين تحليل ها به
آن توجه شود. زيرا كه در شرایط كنوني جهان و درهم تنيدگي روابط اقتصادي - اجتماعي
كشورهاي مختلف، نمي توان برنامه ی آينده و تغييرات اقتصادي و اجتماعي مردم يك بخش
يا منطقه را جدا از مردم ساير مناطق در نظر گرفت. در نتيجه پيوستگي هاي اقتصادي -
اجتماعي كارگران و زحمتكشان و اقشار تحت حاكميت سرمايه در كشورهاي مختلف ، هم
سرنوشتي و نيز تفاوت هاي آنان، يعني گسست ها و پيوست ها ، مي تواند راهنماي تدوين
برنامه ي تغيير باشد .
7-
در مورد وضعیت کارگران و مبارزات آنان درچند قسمت بحث شده
است . اما در این زمینه هم بررسی های مفصل تر می توان ارئه داد . تحلیل کلی شرایط
و مبارزات کارگران در صفحات 248 به بعد، به طور مختصر بیان شده که صحت آن در
مبارزات کارگری ایران بارها به اثبات رسیده و در دور جدید مبارزات کارگران و تشکل
های کارگری ، با حضور تشکل های حامی مبارزات کارگران در کنار تشکل های کارگری بار
دیگر به اثبات رسید. ضرورت وحدت طبقاتی میان زحمتکشان، مزد و حقوق بگیران اعم از
کارگران صنعتی و فروشندگان نیروی کار بطور کلی برای تغییر ساختار، در سراسر کتاب
مورد بحث قرار گرفته، امری که امروزه بسیاری از کارگران و فعالان کارگری به آن
واقفند .
به خصوص در ده ساله ی اخیر که فعالیت های مستقل
کارگری بار دیگر گسترش یافته، تفاوت و اختلاف خواسته های کارگری در ایران با جوامع
کلاسیک سرمایه داری نمود بیشتری یافته است. در این جا فعالان کارگری و نهادهای
مستقلِ آن باید مسیری طولانی و پر رنج و شکنج را برای رسیدن به حقوق اولیه ای طی
کنند که سرمایه داری در سطح جهانی برای کارگران به رسمیت شناخته است. دستگیری،
زندان و تحمل سختی ها و رنج های فراوان برای رسیدن به ابتدایی ترین حقوق، آن چنان
مشکلاتی را بر سر راه فعالیت های مستقل کارگری ایجاد کرده که پیوند مستقیمی میان
این خواسته ها و نیازهای اولیه برای آزادی های اجتماعی اجتناب ناپذیر است. در
نتیجه پیوند میان خواسته های کارگران که در درجه ی اول آزادی تشکل های صنفی است،
با خواسته سایر اقشار همانند آزادی های اجتماعی، حقوق برابر برای زنان، کودکان و
آزادی اولیه تشکل های دانشجویی و ... امری ضروری است. فعالان کارگر و طرفداران
حقوق کارگران نه تنها به مساله افزایش حقوق و یا مبارزه برای حداقل زندگی باید
بپردازند، بلکه باید مقدم بر آن، حق اعتراض را برای همگان از جمله کارگران به دست آورند و این مساله ، بر پیچیدگی خواسته های به حق کارگری و اجتماعی می افزاید و بین آن ها پیوندی
ناگسستنی بوجود می آورد.
8-
لازم به ذکر است که نثر نوشته مربوط به سی سال قبل است و از
اصطلاحاتی استفاده شده که اکنون استفاده نمی شود یا غلط محسوب می شود. مثلا در تمام کتاب از عبارت
"برعلیه" استفاده شده که باید با عبارت "علیه " جایگزین شود
و... که در صورت چاپ مجدد حتما باید بازنویسی شود. در جدول زير بعضي غلط هاي
املایي در كتاب اصلاح شده كه بهتر است قبل
از مطالعه در نظر گرفته شود .
9-
و در انتها، همان طور که در مقدمه ی کتاب نوشته شده است:
"این نوشته حاضر را تنها به عنوان آغازی در بررسی همه جانبه ی مسایل و مشکلات
جامعه ی ایران می دانیم. با امید به آن که این شروع، زمینه ی بحث را در آینده باز
کند."
10-
کتاب را می توانید از اینجا دانلود کنید.
اصلاحات
|
صفحه
|
سطر
|
غلط
|
درست
|
|
5
|
11
|
واكنون در سطح كشورهاي پيشرفته قرار دارند
|
و اكنون در سطح كشورهاي پيشرفته و آزاد قرار دارند
|
|
21
|
8
|
تا قبل از کشف راه دریایی هند، بازرگانان هندی واعراب از
طریق دریا ادویه و....
|
تا قبل از کشف راه دریایی هند، بازرگانان هندی و اعراب از
طریق خشکی ادویه و....
|
|
34
|
زیرنویس سطر8
|
انگلیس ها
|
انگلیسی ها
|
|
46
|
16
|
ایلات متحده را که
|
ایلات متحده که
|
|
59
|
22
|
خد
|
خود
|
|
77
|
24
|
استفاد
|
استفاده
|
|
86
|
زیرنویس سطر 3
|
و گرده
|
وگرنه
|
|
89
|
4
|
هیچ گاه با اروپاییان
|
هیچ گاه به اروپاییان
|
|
100
|
9
|
اقتصادیی
|
اقتصادی ای
|
|
108
|
13
|
در آنجا
|
نیز در آنجا
|
|
141
|
زیرنویس سطر 13
|
به دهکار
|
بدهکار
|
|
147
|
زیرنویس سطرآخر
|
متجتهدان
|
مجتهدان
|
|
150
|
3
|
گروه مرفهی که
|
گروه مرفهی است که
|
|
151
|
زیرنویس سطر7
|
کارنه هایی
|
کارخانه هایی
|
|
153
|
زیرنویس 3
|
9نفرشان
|
9 نفر نشان
|
|
160
|
13
|
می شد
|
می شدند
|
|
161
|
8
|
صوفیه
|
صفویه
|
|
180
|
زيرنويس 2- سطر 3
|
دادرسي
|
دارسي
|
|
198
|
16
|
مطلب
|
رابطه
|
|
207
|
10
|
گرچه این وام ها کمتر به صورت
|
این وام ها که کمتر به صورت
|
|
208
|
17
|
بیشتر شدن کل اختلاف درآمدها شده
|
بیشتر شدن اختلاف درآمدها شده
|
|
209
|
6
|
کشورهای تحت سلطه از دریافت این وام ها ناگزیرند
|
حکومت کشورهای تحت سلطه از دریافت این وام ها ناگزیرند
|
|
213
|
11
|
دهفانان
|
دهقانان
|
|
217
|
36
|
به با ثبات
|
با ثبات
|
|
218
|
3
|
خوداری از خشونت و مناطق بحرانی
|
خود داری از خشونت در مناطق بحرانی
|
|
237
|
1
|
کارخانه های
|
کارخانه ها
|
|
238
|
آخر
|
به آواره
|
آواره
|
|
242
|
زیرنویس
|
سالهای
|
سال ها
|
|
246
|
12
|
جابگزینی
|
جایگزینی
|
|
251
|
13
|
مبارزهای کارگران
|
مبارزات کارگران
|
|
254
|
1
|
ساخته شود.
|
قرار بر آن بوده است که درصدی از خودروها در داخل ساخته
شود
|
|
258
|
10
|
کلیه نزدیک حرکت های اجتماع
|
کلیه حرکت های اجتماع
|
|
259
|
10
|
پیشروند
|
پیشرونده
|
http://kanoonmodafean1.blogspot.com/2012/12/blog-post_7.html#more
کانون مدافعان حقوق کارگر -
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر